Zeytinyağı Turizmi Üzerine Yapılan Araştırmaların Sistematik Bir Derlemesi...

 

Zeytinyağı Turizmi Üzerine Yapılan Araştırmaların Sistematik Bir Derlemesi...

Eda ALPHAN*

Giriş

Zeytinyağı üretiminin dünya genelinde 3,199,400 tona ulaşması beklenmektedir. Bu üretimde ilk sırayı İspanya (1.633.000 ton) almakta olup, sırasıyla İtalya (270.000 ton), Yunanistan (240.000 ton), Türkiye (180.000 ton), Fas (140.000 ton) ve Tunus (130.000 ton) dünyada en fazla zeytinyağı üretimi yapan ülkeler olarak sıralanmaktadır. Zeytinyağı tüketiminin ise bu dağılıma paralel şekilde gerçekleşmesi beklenerek, tüketim düzeyinin Avrupa’da 1,696,030 ton, Amerika kıtasında 573,690 ton, Asya’da 384,810 ton, Afrika’da 269,650 ve Okyanusya’da 83,000 ton olduğu görülmektedir (Greek Liquid Gold.com, 2021).

Zeytinyağı, günümüzde yalnızca bir gıda maddesi olmanın ötesinde, turistik aktivitelerin önemli bir parçası haline gelmiştir. Hatta bunun da ötesine geçerek, yalnızca zeytinyağıyla ilgili aktivitelerin yer aldığı bir turizm çeşidi ortaya çıkmış ve bu yeni turizm çeşidi “Zeytinyağı Turizmi” olarak adlandırılmıştır. Özellikle turizm literatüründe zeytinyağı turizmine yönelik araştırmaların artan bir ilgiyle devam ettiği göze çarpmaktadır. 

Bu kapsamda zeytinyağı turizmi, literatürde yeni ve niş bir turizm çeşidi olarak incelenmekte ve konuyla ilgili yapılan araştırmalar genellikle zeytinyağının üretildiği bölgelere odaklanmaktadır. 

Bu araştırmalar genellikle İspanya, Yunanistan ve İtalya gibi zeytinyağı üretim potansiyeli yüksek olan bölgeleri kapsamaktadır (Hwang ve Quadri-Felitti, 2021). Araştırmaların bir kısmı zeytinyağı turizminin geliştirilmesi için arz yönünün kuvvetlendirilmesi ve bu noktada yapılması gerekenlere odaklanırken, diğer kısmı ise zeytinyağı turizmini turistler açısından inceleyerek talep perspektifinden bu turizmin yapısını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Mevcut araştırma kapsamında ise söz konusu bu makaleler belirli kriterler dâhilinde derlenerek gelecekte konuyla ilgili çalışma yapmak isteyen araştırmacılara rehberlik etmesi amaçlanmıştır.

Kavramsal Çerçeve

Zeytinyağı turizmi, dünya genelinde zeytin yetişen bölgeler ve zeytinyağı hakkında derinlemesine bilgi edinilebilecek tüm aktiviteleri kapsayan (zeytinyağıyla yapılan yemekleri deneyimleme, zeytin bahçelerinin bulunduğu özgün mimarisi olan yerlerde konaklama, zeytinyağıyla yapılan tedavi yöntemleri ve güzellik uygulamaları, rahatlama vb.) özellikle de kırsal alanlarda gerçekleşen ve gastronomiyle ilişkisi olan bir turizm biçimidir. 

Zeytinyağı turizmi kapsamında turistlere sunulan hizmetler; zeytinyağı üretilen yerlerin ya da fabrikaların ziyareti ve bu yerlerde yapılan kahvaltılar, zeytinyağı tadımı/ koklama atölyeleri ile zeytin yapım atölyeleri, rehber eşliğinde gerçekleştirilen kahvaltılar, zeytinyağı üretimine ilişkin bilgi edinme, zeytinyağı rotaları, zeytinyağı satışının yapıldığı özel mağazalara gidip alışveriş yapmak, zeytin ve zeytinyağına yönelik özel etkinlik ve fuarlar, zeytinyağı üretiminin yapıldığı koruma altına alınmış bölgelere yapılan ziyaretler gibi aktiviteler şeklinde sıralanabilir (Millan ve ark., 2014; Cankül ve Ezenel, 2018; Cehic ve ark., 2020). 

Bir turizm aktivitesi olarak düşünüldüğünde zeytinyağı üretiminin yapıldığı yerlere yapılan ziyaretlerin artış gösterdiği, bu talebi karşılamak amacıyla ise zeytinyağı rotaları veya zeytinyağı müzeleri gibi yapılanmaların oluştuğu dikkat çekmektedir. Uluslararası zeytinyağı konseyinin web sitesinde yer alan dünyadaki çeşitli zeytinyağı rotaları ve müzeleri Tablo 1’de gösterilmiştir. Buna göre dünyada en fazla zeytinyağı müzesi ve rotasına (19) sahip ülkenin İspanya olduğu göze çarpmaktadır. 

Ardından İtalya’nın en fazla zeytinyağı müze ve rotasına (6) sahip olduğu görülmektedir. Listede Türkiye’de yer alan zeytinyağı müzelerin de (3) bulunduğu dikkat çeken bir diğer unsurdur.

Tablo 1. Zeytinyağı Müzeleri ve Rotaları

Ülke	Müze veya Rota İsmi	Erişim Linki
Portekiz	Museu da Oliveira e do Azeite	https://museudoazeite.com
Fransa	Musée de l’olivier	http://ecomusee-olivier.com
	Les vieux moulins	http://www.lesvieuxmoulins.com
	Musée de l’olivier	http://ecomusee-olivier.com
	Ecomusée de l’Olivier	www.ecomusee-olivier.com
	Musée des Civilisations de l’Europe et de la Méditerranée – MuCEM	www.mucem.org
Yunanistan	Euromediterranean Foundation “The Routes of the Olive Tree”	www.olivetreeroute.gr
	Musée de l’Olivier et de l’Huile Grecque à Sparte	https://www.piop.gr/en/diktuo-mouseiwn/Mouseio-Elias-KaiEllinikou-Ladiou/to-mouseio.aspx
	Musée de l’Huile industrielle de Lesbos-Mytilène (MBEL)	www.piop.gr
İsrail	The Routes of the Olive Tree	www.routedesoliviers-israel.com
İtalya	Museo dell’ Olivo – Fratelli Carli	www.museodellolivo.com
	Μusée de l’huile d’olive de la Sabine	-
	Musée de l’Huile d’Olive – Huilerie Cisano del Garda	www.museum.it
	Musée de l’Huile d’Olive Sant’Angelo de Graecis	-
	Musée de la Civilisation de l’Olivier	www.protrevi.com/protrevi/musolivo.asp
	Μusée de l’Olivier et de l’Huile – Fondation Lungarotti	www.lungarotti.it
İspanya	Museo del Olivo y del Aceite (Baena)	www.museoaceite.com
	Museo etnográfico de Benalauria	www.molienda.com/museo.html
	Museo del Aceite de Oliva Castillo de Tabernas
	Castro del Rio	www.artesanosdelamaderadeolivo.com
	Museo Hecoliva	http://www.hecoliva.com/principal.html
	Museo Lagar del Mudo	www.lagardelmudo.com
	Museo Hojiblanca	www.museohojiblanca.com
	Museo de la Cultura del Olivo	www.museodelaculturadelolivo.com
	Museo del aceite de la Muela	www.elmuseodelaceite.com
	Almazara de las Laerillas	http://almazaralaerilla.es
	Les Garrigues (Parque temático)	-
	Museo del Aceite de Mondrón	-
	Museo Activo del Aceite de Oliva y de la Sostenibilidad de Geolit	www.oliva.net
	Fundación Patrimonio Comunal Olivarero	www.patrimoniolivarero.com
	Red Olearum de Museos del Aceite de Oliva	www.museos.olearum.es
	Centro de Interpretación Olivar y Aceite Comarca de La Loma	www.centrodeolivaryaceitelaloma.com
	Centro del Olivar de Sierra de Adamuz	http://centrodelolivardesierradeadamuz.blog spot.com.es
	Aceite de olivos milenarios -Territorio del Sénia	www.aceiteolivosmilenarios.com
	Hacienda Guzmán	www.haciendaguzman.com
Türkiye	Adatepe Zeytinyağı Müzesi	www.adatepe.com
	Egea Zeytinyağı Müzesi	http://www.egea.com.tr/MUZE,DP-7.html
	Köstem Zeytinyağı Müzesi	https://www.zeytinyagimuzesi.com

Literatürde zeytinyağı turizmi; sürdürülebilir turizm, kırsal turizm, gastronomi turizmi ve özel ilgi turizmi gibi farklı bağlamlarda incelenmiştir. Bu bağlamların her biri birbiriyle ilişkili olup, yapılan araştırmalar zeytinyağı turizminin turist deneyimleri ve bölge ekonomisi için ne denli önemli olduğunu kanıtlamaktadır. Örneğin sürdürülebilir bir turizm çeşidi olarak düşünüldüğünde zeytinyağı, yetiştiği bölge için ekonomik bir geçim kaynağı olmanın yanı sıra, o bölgenin kültürünü ve gastronomisini yansıtan bir sembol konumundadır. 

Bu özelliğinden ötürü, zeytinyağı turizmi de sürdürülebilir kırsal turizmin yaratılması noktasında önemli bir girişim olarak adlandırılabilir. Çünkü bu turizm çeşidi, kırsal alanlarda yılın yalnızca belirli dönemlerinde gerçekleşen turizm çeşitlerinin aksine, turizmin mevsimselliğinin ortadan kaldırılmasına ve yılın her dönemi yapılabilmesine olanak tanımakta, bu yönüyle de en büyük ekonomik faydayı sağlamaktadır (Millan ve ark., 2014). 

Gastronomi turizmi açısından incelendiğinde ise zeytinyağı turizmi turistlere eşsiz deneyimler yaşatan önemli bir turizm çeşididir. Zeytinyağı turizminin ortaya çıkmasıyla birlikte zeytin üretim alanları yalnızca birer fabrika olma işlevine ek olarak, turistlerin eğlenceli deneyimler yaşayabileceği eşsiz mekânlara dönüşmüşlerdir.

Zeytinyağı turizmi eğlenceli bir deneyim olmasının yanı sıra bilgilendirici, sağlık, sosyal ve kültürel yönleri de barındıran bir deneyimi ifade etmektedir (Parrilla-González ve ark., 2020). Sözgelimi Hwang ve Quadri-Felitti (2021) yaptıkları araştırma ile zeytinyağı turizminin eğitim, estetik, eğlence ve kaçış boyutlarını içeren bir deneyim olduğunu belirtmiştir. 

Bu turizm çeşidinde turistler zeytinyağının üretimi ve bir zeytinyağının tat ve aromasına göre ne şekilde değerlendirilmesi gerektiğine ilişkin bilgi sahibi olmakta ve bu yolla eğitici bir deneyim yaşamaktadır. Zeytinyağının üretildiği bölge ya da kırsal alana yapılan ziyaretlerle ise turistler, şehir yaşamından uzaklaşarak bir kaçış deneyimi yaşamaktadır. 

Zeytinin yetiştiği doğal ortamda bulunmak turistlere estetik bir deneyim sağlarken, zeytinyağı yapımı için zeytinlerin bahçeden toplanması olayını seyretmek de eğlenceli bir deneyim sağlamaktadır. Araştırmacılar bahsi geçen bu boyutların her birinin turistler için memnuniyete neden olduğunu ileri sürmekte ve bunlar içerisinde ise en çok eğitim boyutunun zeytinyağı turizmi esnasında ön plana çıktığını vurgulamaktadırlar.

Parrilla-González ve arkadaşları (2020), özel ilgi turizmi kapsamında değerlendirildiğinde zeytinyağı turizminin, üretim sürecinin turistlerin özel ilgi ve motivasyonları tarafından yönlendirilen bir niş turizm çeşidi olduğunu ileri sürmektedir. Araştırmacılar zeytinyağı turizmini özel ilgi turizmi olarak değerlendirebilmek için dört unsurun varlığından söz ederek önerdikleri modelde bu unsurları; sürdürülebilirlik ve çevresel farkındalık, eşsiz/ duyusal deneyim, yerel kültürün tanıtımı, statü ve prestij imajı şeklinde sıralamıştır. 

Zeytinyağı turizmi soyut ve sürdürülebilir bir unsur olarak, sürdürülebilirliğe dayalı tarımsal faaliyetler içermekte ve bunun yanı sıra toplumdaki toprağa saygı duyma ve farkındalık duygusunu aşılamaktadır. Özellikle bu turizm çeşidinde turistler nihai ürün olan zeytinyağının toplanma aşamasından zeytinyağı üretimine kadar bütün aşamaları görme imkânına sahip olup, hem tüm duyularına hitap eden duyusal bir deneyim yaşamakta, hem de çok yönlü bir deneyim gerçekleştiğinden eşsiz bir deneyim elde etmektedir. 

Ayrıca turistlerin zeytinyağı üretilen bölgeye gelmesi, yaşadıkları deneyimi zenginleştirmekte ve yerel kültürün gelişmesine katkı sağlamaktadır. Zeytinyağı turizmi içerisindeki motivasyonları bakımından turistler etkinlik süresince kültürel ve kişilerarası nedenlerle katılım sağladıkları aktivitelerle, statü ve prestij kazanma arzusunda olmakta ve katıldıkları bu eşsiz aktivitelerle kendilerini farklı kılmak istemektedirler. Tüm bu özelliklerinden dolayı zeytinyağı turizmi özel ilgi turizmi kapsamında değerlendirilebilecek bir turizm çeşididir.

Oplanıc ve arkadaşları (2020) zeytinyağı müzeleri ile zeytinyağı ile ilgili alışveriş yerlerini ziyaret eden turistlerin motivasyonlarını belirlemeye yönelik gerçekleştirdiği araştırma sonucunda en temel dört motivasyon kaynağının zeytinyağı tatmak, yüksek kategorideki zeytinyağlarını bulmak, zeytin ve zeytinyağı kültürü hakkında bilgi sahibi olmak ve kişisel yaşam deneyimini zenginleştirmek olduğunu ifade etmiştir. López-Guzmán ve arkadaşlar (2016) ise zeytinyağı turizminin gerçekleştiği alanları ziyaret eden turistlerin en temel motivasyon kaynağının coğrafi bölge hakkında bilgi sahibi olmak ve zeytinyağları hakkında bilgi sahibi olmak olduğunu tespit etmiştir.

Zeytinyağı turizmine ilişkin incelenen bir diğer kavram ise zeytin/ zeytinyağı turisti olarak tanımlanan kavramdır. Zeytin turisti (olive tourists) olarak tabir edilen turistler, tatilleri esnasında zeytin ve zeytinyağıyla ilgili aktivitelere katılım sağlama isteğinde olan kişileri ifade etmektedir (Millán-Vazquez de la Torre ve ark., 2017). Literatürde zeytinyağı turistlerinin demografik olarak genellikle 60 yaş ve üstü kadınlardan oluştuğu, bu kişilerin ortalama bir gelire sahip olduğu (1,501–2,500 Euro) ve üniversite mezunu kişilerden oluştuğu tespit edilmiştir (Agüera ve ark., 2017; Cehic ve ark., 2020; Oplanıc ve ark., 2020).

Yapılan araştırmalar zeytinyağı turistlerinin talep açısından değerlendirildiğinde bu turizm türü içerisindeki aktivitelere katılma istekleri, ihtiyaçları ve motivasyonlarının farklılaşabileceğini, bu yüzden bu turistlerin ortak ilgi, istek ve ihtiyaçları doğrultusunda çeşitli şekillerde gruplandırılabileceğini ortaya koymuştur (Pulido-Fernández ve ark., 2020). Pulido-Fernández ve arkadaşları (2020) yaptıkları araştırma sonucunda, zeytinyağı turistlerini dört gruba ayırarak bu grupları; hevesli turistler, deneyimsel turistler, yarım günlük ziyaretçi olan turistler ve istekli turistler olarak adlandırmıştır. Bu gruplamaya göre hevesli turistler, zeytinyağı çeşitleri arasındaki farkları öğrenmeye heveslidir. 

Bu kişiler sağlıkları için fayda sağlayacak aktivitelere katılma arzusundadırlar. Deneyimsel zeytinyağı turistlerinin ise temel motivasyonu farklı zeytinyağları hakkında bilgi edinmektir. Bu tip turistler, zeytinyağına ilişkin edindikleri bilgileri eğitim veya kariyerleri doğrultusunda kullanmak ve turizmin yeni bir biçimini keşfetmek arzusundadırlar. 

Yarım günlük ziyaretçiler olarak tanımlanan zeytinyağı turistlerinin temel motivasyon kaynağı, zeytinyağı üretiminin yapıldığı coğrafyaları ziyaret etmek ve koruma altına alınmış alanları keşfetmektir. Bu kişilerin diğer motivasyonları ise zeytinyağının duyusal özellikleri konusunda bilgi sahibi olmak ve zeytinyağı hakkındaki bilgilerini artırıp bu bilgileri kariyer ve iş yaşamında kullanmaktır. Son olarak istekli turistler olarak adlandırılan grupta yer alan turist türlerinin temel motivasyon kaynağı, zeytinyağının duyusal özellikler hakkında bilgi edinmek ve koruma altına alınmış bölgeleri ziyaret etmektir.

Murgado-Armenteros ve arkadaşları (2021) yaptıkları araştırma sonucunda turistlerin zeytinyağı turizmine katıldıkları destinasyonlarda önem verdikleri faktörleri dört boyut altında toplayarak bunları; destinasyonun ulaşılabilirliği, destinasyonda bulunan olanaklar ile zeytinyağı turizmiyle ilgili aktiviteler, bu aktiviteleri gerçekleştirirken kültür ve doğal çevreyle iç içe olma fırsatının bulunması ve kaliteli bir alt yapı ile zeytinyağı turizmini bütünleyici aktivitelerin olması şeklindedir. 

Araştırmacılar turistlerin söz konusu bu taleplerine ilişkin zeytinyağı pazarında oluşan turist kategorilerini ise üç tipolojiye ayırarak bunları; güvenlik ve konfor arayan turistler, talepkâr turistler ve ulaşılabilirlik arayışındaki turistler şeklinde adlandırılmaktadır. Çalışmanın kavramsal çerçevesi kapsamında zeytinyağı turizmine ilişkin tanımlamalar verildikten sonra literatürde konuyla ilgili yapılan araştırmalara ilişkin yazar tarafından yapılan değerlendirmelere yer verilmiştir.

Yöntem

Bu araştırma kapsamında Web of Science (WOS) veri tabanında, zeytinyağı turizmine ilişkin yapılmış makaleler sistematik biçimde derlenmiştir. Bu makalelere erişim sağlamak amacıyla tarama yapılırken belirli anahtar kelimeler kullanılmış ve ulaşılan makaleler değerlendirilmiştir. Tarama yapılırken ulaşılan 17 adet İngilizce makale ile 1 adet Türkçe makale incelemeye alınmış, anahtar kelime olarak ise “olive oil tourism” ile “oleotourism” kelimeleri kullanılmıştır. 

Veri tabanında makaleleri arama kriteri olarak ise “topic” kısmı seçilerek, belirlenen bu anahtar kelimelerin geçtiği konuları barındıran makaleler tercih edilmiştir. Ayrıca bu makalelerin “Hospitality and Leisure Sport Tourism” alanında olması bir diğer kriter olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda ulaşılan 18 makaleye ilişkin bilgiler, bulgular bölümündeki tablolar yardımıyla sunulmaktadır.

Bulgular

Bu bölümde zeytinyağı turizmine yönelik yapılan makalelerin yayınlandığı dergiler, bu makalelere hangi ülkelerden katkı yapıldığı, makalelerin yayın yılı, sıklıkla tekrar eden anahtar kelimeler, araştırmalara katkı yapan üniversiteler, kullanılan yöntemler, veri toplama teknikleri ve araştırmalarda yapılan analizler gibi bilgiler derlenerek tablolar halinde sunulmuştur. Buna göre ilk olarak Tablo 2’de zeytinyağı turizmine ilişkin yapılan araştırmaların yayınlandığı dergiler ve yayın yılları yer almaktadır.

Tablo 2. Zeytinyağı Turizmine İlişkin Araştırmalar Yayınlayan Dergiler (2016-2021)

Dergi Adı	Yıl	Makale Sayısı	Toplam (%)
Journal of Tourism and Cultural Change	2021	1	6
Sustainability	2018- 2020	6	32
Tourism and Hospitality Management	2016-2020	3	16
Heliyon	2019	2	10
International Journal of Gastronomy and Food Science	2021	1	6
Tourism Management Perspectives	2017	1	6
Cuadernos de Turismo	2017	1	6
Acta Turistica	2020	1	6
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi	2018	1	6
Tourism Recreation Research	2021	1	6
Toplam		18	100

Tablo 2 incelendiğinde, zeytinyağı turizmini konu alan araştırmaların 2016 yılında yapılmaya başlandığı görülmekle beraber, bu araştırmaların 2018 yılı ve sonrasında artış gösterdiği göze çarpmaktadır. Yapılan araştırmaların en fazla “Sustainability” (%32) dergisinde yayınlandığı görülerek ikinci sırada ise “Tourism and Hospitality Management” dergisinin (%16) yer aldığı tespit edilmiştir. Bu bakımdan değerlendirildiğinde zeytinyağı turizminin çoğunlukla “sürdürülebilirlik” ile “turizm ve otelcilik” alanlarında incelendiğini söylemek de mümkündür. 

Tablo 3’te zeytinyağı turizminin konu alındığı çalışmalarda sıklıkla kullanılan anahtar kelimeler yer almaktadır. Tabloda anahtar kelimelerin çalışmalarda kullanıldığı orijinal (İngilizce) halleri ile Türkçeleri yer almaktadır.

Tablo 3. Zeytinyağı Turizmine İlişkin Araştırmalarda Kullanılan Anahtar Kelimeler

	Anahtar Kelimeler
Makalelerde Yer Alan Orijinal Hali		Makalelerde Yer Alan Türkçesi
Olive Oil		Zeytinyağı
Olive Oil Tourism / Oleo Tourism / Olive Tourism		Zeytinyağı Turizmi/ Zeytin Turizmi
Experience Economy		Deneyim Ekonomisi
Special Interest Tourism		Özel ilgi Turizmi
Sustainable Tourism		Sürdürülebilir Turizm
Gastro Tourism		Gastronomi Turizmi
Rural Area		Kırsal Alan
Olive Oil Tourist		Zeytinyağı Turisti
General Interest Tourism		Genel İlgi Turizmi
Tourism		Turizm
Tourism Management		Turizm Yönetimi
Local Food		Yerel Yiyecek
Demand		Talep
Rural Development		Kırsal Gelişim
Gastronomy		Gastronomi
Tourist Perceptions		Turist Algıları
Visitors Motivation		Ziyaretçi Motivasyonları
Agritourism		Kırsal Turizm
Sustainability		Sürdürülebilirlik
Sustainable Development		Sürdürülebilir Gelişim
Food Tourısm		Yiyecek Turizmi
Rural		Kırsal

Tablo 3’ de yer alan zeytinyağı turizmine yönelik yapılan araştırmalarda kullanılan anahtar kelimeler incelendiğinde bu araştırmaların çoğunlukla sürdürülebilirlik, özel ilgi turizmi, yerel yiyecekler, zeytinyağının talep yönünü oluşturan unsurlar, gastronomi ve gastronomi turizmi ve kırsal turizm temalarında yoğunlaştığı söylenebilir. Tablo 4 ise zeytinyağı turizmi konusuna katkı yapan ülkeler listelenmektedir. Buna göre bu konuya ilişkin en fazla araştırma yapan ülkenin İspanya (%54) olduğu görülmektedir. Bu durumun İspanya’nın zeytinyağı üretim potansiyelinin büyüklüğünden kaynaklandığını söylemek mümkündür.

Tablo 4. Ülkeler Bazında Makale Sayıları

Ülke	Makale sayısı	Toplam (%)
Çin*	1	6
Amerika Birleşik Devletleri*
İspanya	10	54
Hırvatistan	2	11
Dominik cumhuriyeti	2	11
Türkiye	1	6
İtalya	1	6
Şili	1	6
Toplam	18	100

*İki ülke tarafından yapılan ortak yayını ifade etmektedir

Tablo 5’ te zeytinyağı turizmine ilişkin araştırmalara katkı veren üniversiteler ve bu yayınların gerçekleştirildiği yıllar yer almaktadır. Tablodaki bilgiler değerlendirildiğinde bu konudaki ilk araştırmanın 2016 yılında Dominik Cumhuriyeti’ndeki UTESA (Santiago Teknoloji Üniversitesi) Üniversitesi’nde yer alan araştırmacılar tarafından gerçekleştirildiği göze çarpmaktadır. Bu konuda en fazla (%17) araştırma yayınlayan üniversitenin ise İspanya’ da yer alan Jaen Üniversitesi olduğu göze çarpmaktadır.

Tablo 5. Zeytinyağı Turizmine İlişkin Araştırma Yapan Üniversiteler ve Yayın Yılları

Üniversiteler	Yıllar	Makale Sayısı	Toplam (%)
Hong Kong Polytechnic University	2021*	1	5
The Pennsylvania State University
University of Jaén	2019- 2020	3	17
University of Zagreb	2020	1	5
University of Extremadura	2019-2021	2	11
University of Cordoba	2020-2021	2	11
Universidad Loyola Andalucía	2017	1	5
Universidad Tecnológica de Santiago	2017	1	5
Institute of Agriculture and Tourism	2020	1	5
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi	2018	1	5
University of UTESA	2016	1	5
University of Naples	2018	1	5
University Federico II of Naples	2020	1	5
University of Extremadura	2019-2021	2	11
Universidad de Sevilla	2018*	1	5
Universidad Autónoma de Chile
TOPLAM		18	100

*İki üniversite tarafından yapılan ortak yayını ifade etmektedir

Tablo 6’da ise zeytinyağı turizmine yönelik yapılan araştırmaların metodolojik alt yapısına ilişkin bilgiler sunmaktadır. Bu konuda yapılan çalışmalar gerçekleştirilirken sırasıyla en çok nicel (10 makale), nitel (6 makale) ve karma yöntemlerin (2 makale) benimsendiği ön plana çıkmıştır. Nicel yöntemlerin benimsendiği araştırmalarda veriler yüz yüze veya çevirim içi şekilde uygulanan anket formları aracılığıyla toplanmıştır. 

Nitel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda ise dış kaynaklardan yararlanma, literatür taraması ve uzman görüşü alma, yarı yapılandırılmış mülakat, çevirim içi olarak internetten veya web sayfalarını inceleyerek veri toplama biçimindeki tekniklerin kullanıldığı görülmüştür. Karma yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda ise anket ve derinlemesine mülakat teknikleri birlikte kullanılarak veriler toplanmıştır. Bahsi geçen veri toplama teknikleri ile elde edilen verilerin analizleri Tablo 6’da yer almaktadır.

Tablo 6. Zeytinyağı Turizmine İlişkin Yapılan Araştırmaların Metodolojik Altyapısı

Kullanılan Yöntem	Veri Toplama Tekniği	Yapılan Analizler	Sayı
Karma Yöntem	Anket Derinlemesine Mülakat	Tek değişkenli, iki değişkenli ve çok değişkenli analizler Açıklayıcı faktör analizi T testi SWOT analizi ARIMA modeli (Otoregresif entegre hareketli ortalama )	2
Nitel Yöntem	Dış kaynaklardan yararlanarak veri toplama Literatür taraması ve uzman görüşü alma Yarı yapılandırılmış mülakat İnternet veya web sayfalarını inceleyerek veri toplama	İkincil veri analizi Bibliyografi analizi ve uzman görüşü SWOT analizi Tümevarımsal keşif analizi Üçgenleme (Triangulation) İçerik analizi Gözlem	6
Nicel Yöntem	Yarı yapılandırılmış anket formu Anket formu Çevirim içi anket	Regresyon analizi Betimsel analiz Faktör Analizi Korelasyon Analizi Kümeleme Analizi Yapısal Eşitlik Modellemesi Ki kare analizi Güvenirlik analizi Tek değişkenli ve iki değişkenli analizler (ortalama ve varyans analizleri) PLS yöntemi ile yapısal eşitlik modellemesi	10
Toplam			18

Tablo 7’de zeytinyağı turizmine ilişkin yapılan araştırmaların yazarları, araştırmanın gerçekleştiği bölge ve bu araştırmaların amaçları yer almaktadır. Tablo 8’ de ise bu araştırmalarda zeytinyağı turizminin incelendiği bağlam ile hangi bakış açısına göre değerlendirme yapıldığı yer almaktadır. Araştırmaların amaçları doğrultusunda incelendiğinde mevcut araştırma kapsamında bu iki tablonun bir arada yorumlanması gerektiği düşünülmektedir. Çünkü bu araştırmalar incelendiğinde, araştırmacıların zeytinyağı turizmine yönelik çalışma yapma amaçlarının iki yönlü olduğu görülmektedir. 

Bunlardan birincisi zeytinyağı turizmini talep yönüyle inceleyip, bu turizme katılan turistlerin motivasyonlarının, turist profilleri ve tipolojilerinin neler olduğunu belirlemek ve buna uygun planlamaların yapılabilmesi için önerilerde bulunmak amacını taşıyan araştırmalardır. İkincisi ise zeytin ve zeytinyağı üretimi yaparak bu üretimi turistik bir ürüne dönüştürüp, zeytinyağına ilişkin yeni bir turizm türü yaratmayı amaçlayan arz tarafını değerlendirmeyi amaçlayan çalışmalardır. 

Bu araştırmalarda ister arz isterse de talep yönüyle incelensin, zeytinyağı turizminin incelendiği bağlamlar değişiklik göstermektedir. Bu kapsamda incelendiğinde zeytinyağı turizmi; gastronomi turizmi, sürdürülebilir turizm, kırsal turizm ve özel ilgi turizmi bağlamlarında incelenmiş bir konudur. Söz konusu bilgilere ilişkin detaylar Tablo 7 ve Tablo 8’de yer almaktadır.

Tablo 7. Zeytinyağı Turizmine İlişkin Yapılan Araştırmalar

Kaynak	Ülke	Araştırmanın Amacı
López-Guzmán ve ark., (2016)	İspanya	Zeytinyağı ve turizm arasındaki ilişkiyi anlayarak, zeytinyağı turizmine katılan turistlerin sosyo-demografik özelliklerini, seyahat motivasyonlarını, ziyaret ettikleri coğrafyaya ilişkin değerlendirmelerini tespit edip, zeytinyağı alanına yönelik bilgilerini ortaya koymak ve bu kişilerin seyahatlerine ilişkin memnuniyetlerini belirlemektir.
Agüera ve ark., (2017)	İspanya	Endülüs’ü ziyaret eden zeytinyağı turistlerinin sosyo-demografik özelliklerini belirlemek, destinasyonda katılım sağladıkları aktiviteleri belirlemek, söz konusu destinasyonu neden ziyaret ettiklerini ortaya koyarak bu ziyaretleri sonucundaki değerlendirmelerini tespit etmek ve seyahate ilişkin memnuniyet düzeylerini ortaya koymak
Cankül ve Ezenel, (2018)	Türkiye	Bodrum yarımadasının zeytinyağı turizmi potansiyelini ortaya çıkarmak
Millán ve ark., (2018)	İspanya	Zeytinyağı turist profiline göre Endülüs’te oluşan zeytinyağı arzını belirlemek ve talebe en uygun sürdürülebilir ürünü sunmak için talep gelişimini projelendirmek
Tregua ve ark., (2018)	İspanya	Zeytinyağı turizminin gelişimini sağlayan temel unsurların neler olduğunu ortaya koymak
Folgado- Fernandez ve ark., (2019)	İspanya	İspanya’da sürdürülebilir bir alternatif olarak ortaya çıkan zeytinyağı turizminin gelişim alanlarını belirlemek
Hernández- Mogollón ve ark., (2019)	-	Zeytinyağı turizminin bilimsel alanda ne şekilde kabul gördüğünü ortaya koymak amacıyla bu konuyla ilgili yapılmış araştırmaları bibliyografi analizine tabi tutup, sonuçları değerlendirmek
Pulido-Fernández ve ark., (2019)	İspanya	Yeni bir turizm tipolojisi olarak ortaya çıkan zeytinyağı turizmini tanımlamak ve bu turizm türü içerisinde yer alan temel aktivitelerin neler olduğunu belirlemek
Cehic ve ark., (2020)	Hırvatistan	Hırvatistan’da zeytinyağı turizminin geliştirilebilmesi için gerekli unsurları belirleyip, bu unsurları Hırvatistan’ın mevcut durumu ile karşılaştırmak, ayrıca bu turizm türünün gelecekte de gelişiminin sağlanabilmesi için bir rehber sağlamak
D’auria ve ark., (2020)	İspanya İtalya Hırvatistan	İspanya, İtalya ve Hırvatistan’ın zeytinyağı turizmi açısından potansiyellerini karşılaştırarak, bu üç ülkede bu tür bir turizmin gelişmesi için yapılması gerekenleri ortaya koymak
Moral-Cuadra ve ark., (2020)	İspanya	Zeytinyağı turizmine bağlı olarak ortaya çıkan motivasyonun gastronomik deneyim üzerindeki etkisini ölçmek
Oplanıc vd. (2020)	Hırvatistan	Zeytinyağı müzelerini ziyaret eden turistlerin motivasyonlarını belirlemek
Parrilla-González ve ark., (2020)	İspanya	Zeytinyağı turizmini özel ilgi turizmi kapsamında incelenmiş, bu turizm çeşidinin bileşenlerini ortaya koymak ve bileşenler arasındaki olası ilişkilerin neler olduğunu tespit etmek
Pulido-Fernández ve ark., (2020)	İspanya	Zeytinyağı turistlerinin profillerini belirleyerek, bu turistlerin zeytinyağı turizmine olan taleplerine ilişkin motivasyonlarını, isteklerini ve ihtiyaçlarını ortaya koymak
Di-Clemente ve ark., (2021)	İspanya	İspanya’da yaşayan bölge sakinlerinin zeytinyağı turizmine ilişkin davranışları ile rasyonel ve duygusal tepkilerini araştırmak
Hwang ve Quadri-Felitti, (2021)	Kaliforniya	Amerika’daki zeytinyağı turistlerinin özelliklerini belirleyerek, turistlerin bu turizme yönelik motivasyon ve memnuniyetlerini ortaya koymak
Murgado- Armenteros ve ark., (2021)	İspanya	Zeytinyağı turistlerinin gittikleri destinasyonda önem verdikleri değişkenlerin neler olduğunu belirleyerek, bu turistleri talep ve isteklerine göre kategorize etmek

Tablo 8. Araştırmalarda Zeytinyağı Turizminin İncelendiği Bağlam ve Bakış Açısı

Kaynaklar	İncelendiği Bağlam				Bakış Açısı
López-Guzmán ve ark., (2016)			X		X
Aguera ve ark., (2017)				X	X
Cankül ve Ezenel, (2018)				X	X	X
Millán ve ark., (2018)	X			X	X
Tregua ve ark., (2018)	X		X			X
Folgado- Fernandez ve ark., (2019)	X			X		X
Pulido-Fernández ve ark., (2019)		X
Cehic ve ark., (2020)		X				X
D’auria ve ark., (2020)			X			X
Moral-Cuadra ve ark., (2020)				X	X
Oplanıc ve ark., (2020)		X		X	X
Parrilla-González ve ark., (2020)		X			X
Pulido-Fernández ve ark., (2020)		X			X
Murgado- Armenteros ve ark., (2021)	X				X

Sonuç

Bu araştırma kapsamında, zeytinyağı turizminin turizm literatüründe ne şekilde incelendiğini ortaya koymak amacıyla ilgili çalışmalar sistematik bir biçimde değerlendirilmiş ve konuyla ilgili çalışma yapmak isteyen araştırmacılar için bütüncül bir bakış açısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. 

Zeytinyağı turizminin hem turistik deneyimler açısından hem de bölgesel kalkınma açısından oldukça önemli bir pazar türü olduğunu söylemek mümkündür. Zeytinyağı turizmi doğa dostu yapısı, mevsimsellik özelliğinin bulunmayışı ve bölgesel katkıları sayesinde sürdürülebilir bir turizm türüdür. Aynı şekilde içerisinde yer alan tadım, zeytinyağı üretim yerlerinin ziyaret edilmesi, zeytin ve zeytinyağıyla ilgili aktiviteler ile turistlerin deneyime aktif şekilde katılımlarını sağlayıp, yaşadıkları deneyimi eşsiz bir ürüne dönüştürmelerine imkân tanımaktadır. 

Bunun sonucunda da gastronomik deneyimler ve hatırlanabilir deneyimler için önemli bir rol üstlenmektedir.

Bu açıdan bakıldığında zeytinyağı turizminin kavramsal yapısının ortaya konulması, talep ve arz yönlerinin akademik bir bakış açısıyla değerlendirilmesi, bölge açısından sağladığı katkılar, tehlikeler, güçlü ve zayıf yönleri şeklinde incelemelerde bulunulması, bu turizm türünün gelişimi ve literatürde ilişkili olduğu kavramlara katkısı olması bakımından oldukça büyük bir önem taşımaktadır. 

Yapılan bu inceleme ile zeytinyağı turizmine ilişkin araştırmaların artan bir ilgiyle devam ettiği ve bu çalışmalar ile zeytinyağı turizminin farklı bakış açılarıyla değerlendirildiği görülmektedir. Özellikle Türkiye gibi zeytinyağı üretim potansiyeli bulunan ülkelerin bu pazarı anlamak ve stratejilerini söz konusu bu pazara uygun şekilde geliştirmek için, literatürdeki gelişmeleri takip etmesi ve bu tür çalışmalara katkı sunması, zeytinyağı turizminin gelişimi ve kavramsal yapısının sağlamlaştırılması noktasında önem arz etmektedir.

Kaynakça

Agüera, F. O., Cuadra, S. M., López-Guzmán, T. & Morales, P. C. (2017). Study of Demand on the Olive-Oil Tourism Case of Andalusia. Cuadernos de Turismo, 39(39), 437-453.

Cankül, D. & Ezenel, E. (2018). Bodrum Yarımadası ve Zeytinyağı Turizmi: Uygulanabilirliği Açısından Swot Analizi ile Değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(3), 55-68.

Cehic, A., Mesic, Z. & Oplanic, M. (2020). Requirements for Development of Olive Tourism: The Case of Croatia. Tourism and Hospitality Management, 26(1), 1-14.

D’Auria, A., Marano-Marcolini, C., Cehic, A. & Tregua, M. (2020). Oleotourism: A Comparison of Three Mediterranean Countries. Sustainability, 12(21), 8995.

Di-Clemente, E., Campón-Cerro, A. M., Folgado-Fernández, J. A. & Hernández-Mogollón, J. M. (2021). Residents’ Attitude and Emotional Response to Oleotourism: A Case Study of Extremadura (Spain). Tourism Recreation Research, 1-14.

Folgado-Fernández, J. A., Campón-Cerro, A. M. & Hernández-Mogollón, J. M. (2019). Potential of Olive Oil Tourism in Promoting Local Quality Food Products: A Case Study of the Region of Extremadura, Spain. Heliyon, 5(10), e02653.

Greek Liquid Gold, (2021). https://www.greekliquidgold.com/index.php/en/. Erişim Tarihi: 28.10.2021. Hernández-Mogollón, J. M., Di-Clemente, E., Folgado-Fernández, J. A. & Campón-Cerro, A. M. (2019). Olive Oil

Tourism: State of the Art. Tourism and Hospitality Management, 25(1), 179-207.

Hwang, Y. & Quadri-Felitti, D. (2021). A Quest for the Healthy Lifestyle and Learning Experiences in Olive Oil Tourism. Journal of Tourism and Cultural Change, 1-17.

International Olive Oil Council, (2021). https://www.internationaloliveoil.org/. Erişim Tarihi: 27.10.2021.

López-Guzmán, T., Cañero Morales, P. M., Moral Cuadra, S. & Orgaz-Agüera, F. (2016). An Exploratory Study of Olive Tourism Consumers. Tourism and Hospitality Management, 22(1), 57-68.

Millán, G., Arjona, J. M. & Amador, L. (2014). A New Market Segment for Olive Oil: Olive Oil Tourism in the South of Spain. Agricultural Sciences, 2014.

Millán, G., Arjona-Fuentes, J. & Amador-Hidalgo, L. (2017). Olive Oil Tourism: Promoting Rural Development in Andalusia (Spain). Tourism Management Perspectives, 21, 100-108.

Millán, M. G., Pablo-Romero, M. D. P. & Sánchez-Rivas, J. (2018). Oleotourism as a Sustainable Product: An Analysis of Its Demand in the South of Spain (Andalusia). Sustainability, 10(1), 101.

Moral-Cuadra, S., Acero de la Cruz, R., Rueda Lopez, R. & Salinas Cuadrado, E. (2020). Relationship Between Consumer Motivation and the Gastronomic Experience of Olive Oil Tourism in Spain. Sustainability, 12(10), 4178.

Murgado-Armenteros, E. M., Parrilla-González, J. A. & Medina-Viruel, M. J. (2021). What Does the Olive Oil Tourist Value at The Destination? A Criterion for Olive Oil Tourism Segmentation. International Journal of Gastronomy and Food Science, 25, 100378.

Oplanic, M. & Cop, T. (2020). Olive Tourism: Understanding Visitors’ Motivations. Acta Turistica, 32(2), 141.

Parrilla-González, J. A., Murgado-Armenteros, E. M. & Torres-Ruiz, F. J. (2020). Characterization of Olive Oil Tourism as a Type of Special Interest Tourism: An Analysis from the Tourist Experience Perspective. Sustainability, 12(15), 6008.

Pulido-Fernández, J. I., Casado-Montilla, J. & Carrillo-Hidalgo, I. (2019). Introducing Olive-Oil Tourism as a Special Interest Tourism. Heliyon, 5(12), e02975.

Pulido-Fernández, J. I., Casado-Montilla, J. & Carrillo-Hidalgo, I. (2020). Understanding the Behaviour of Olive Oil Tourists: A Cluster Analysis in Southern Spain. Sustainability, 12(17), 6863.

Tregua, M., D’Auria, A. & Marano-Marcolini, C. (2018). Oleotourism: Local Actors for Local Tourism Development. Sustainability, 10(5), 1492.

Has aşçıbaşı Ahmet ÖZDEMİR olarak kaynak gördüğüm:

Sn. Eda ALPHAN'a "Zeytinyağı Turizmi Üzerine Yapılan Araştırmaların Sistematik Bir Derlemesi" isimli akademik çalışmaları için yürekten teşekkür eder mesleki yaşamlarında başarılar dilerim. Profesyonel gastronomik çalışmalarda mutlaka ihtiyacı olanlar tarafından örnek olarak dikkate alınacaktır.

Profesyonel Mutfaklarda Aşağıdaki Kaynak Olarak Gördüğüm Diğer Yazıları 'Da Okumak İsteyebilirsiniz...

* Genel Mutfak Bilimi Nedir?

* Profesyonel Mutfak Bölümleri Nelerdir?

* İyi Bir Mutfak Yönetiminde Verimlilik Nedir?

* Alakart ve Endüstriyel Mutfak Çeşitleri Nelerdir?

* Profesyonel Mutfak Çalışanlarının Özellikleri nelerdir?

* Otel ve Restoran Mutfak Organizasyonu nasıl yapılır?

* Modern Mutfak Üniteleri Nelerdir?

* Yönetici Mutfak Planlaması Nedir?

* Dünyada Mutfağın Tarihsel Gelişimi Nedir?

* Yiyecek–İçecek Departmanı Organizasyon Şeması nedir?

* Yeni Restoran Nasıl Açılır?

* Yeni Restoran Açarken En Çok Yapılan Hatalar Nelerdir?

* Yeni Restoran Konsepti Nedir? Nasıl Oluşturulur?

* Yeni Restoran Açarken Nelere Dikkat Etmeliyim?

* Uluslararası Gastronomi Danışmanlığı Nedir?

* Uluslararası Yiyecek Ve İçecek Danışmanlığı Alabilirmiyim?

* Şehrin En İyi Restoranlarına Nasıl Sahip Olabilirim?

* Şehrimde Kalıcı Bir Restoran Sahibi Olabilmek İçin Dikkat !!!

* Kesin Başarı İçin Restoran Danışmanlığı Almalımıyım?

* Dünyaya Örnek Olabilecek Yeni Restoran Projeleri Nelerdir?

* Yeni Restoran Açmak İsteyenlerin En Çok Sorduğu Sorular?

* Yeni Restoran Açarken Nelere Dikkat Etmeliyim?

* Yemek Fotoğraflarına Ve Yemek Stilistliğine Eleştirel Bir Bakış

* Gastronomi Araştırmalarında Yemeğin Kültürel Tarihi Nedir?

* Modern Mutfaklarda Sous Vide Pişirme Yöntemi Nedir?

* Profesyonel Mutfaklarda Pişirme Teknikleri Nelerdir?

* Günümüzde Fine Dining Restoranlarda Türk Mutfağının Yeri

* Yüksek Mutfak, Avangard Mutfak ve Rafine Mutfak Nedir?

* Parofesyonel Mutfaklarda Moleküler Gastronomi Konusundaki Görüşler Nelerdir?

* Profesyonel Otel Mutfağı Organizasyonu Nedir? Nasıl Yapılır?

* Gastronomi ve Mutfak Danışmanlığı & Kitchen Consulting

* Yeni Restoran Danışmanlığı & Restaurant Consulting

* Restoran Menü Danışmanlığı & Menu Consulting

* Yeni Restoran Konsept Tasarımı ve Danışmanlığı

* Yeni Restoran Mutfağı Nasıl Kurulur, Dikkat edilmesi Gerekenler Nelerdir?

* Yeni Restoran Menüsü Nasıl Yapılır?

* Yeni Restoran Konsepti Nedir? Nasıl Oluşturulur?

* Yeni Restoran Nasıl Açılır? How to Open a Restaurant?

* Yeni Restoran Açarken Nelere Dikkat Etmeliyim?

* Restoran ve Otel Düğün Menüleri (Örnek)

* Restoran ve Otel Menü Yönetimi Nedir?

* En iyi Ziyafet Menüleri Ve Protokol Hizmetleri Nedir?

*** Yukarıda belirtilmiş olan ve yazı içeriğindeki diğer etiketlenmiş konular ile ilgili alanlarda daha fazla bilgi ve gastronomi danışmanlığı alanında hizmet alanlarım içerisinde destek almak için iletişim bilgilerimden tarafım ile bağlantıya geçebilirsiniz. ***